حقوق متهم (حقوق جزا)حقوق متهم از مباحث مطرح در حقوق جزا بوده و عبارت است از مجموعه امتیازات و امکاناتی که در یک دادرسی منصفانه از بدو اتهام تا صدور حکم لازم است متهم از آن برخوردار باشد تا بتواند در مقابل ادعایی که برخلاف فرض برائت، علیه او مطرح شده است از خود دفاع کند. این مقاله به بررسی حقوق متهم در اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای و حقوق متهم در قوانین ایران می‌پردازد. ۱ - تعریفحقوق متهم عبارت است از مجموعه امتیازات و امکاناتی که در یک دادرسی منصفانه از بدو اتهام تا صدور حکم لازم است متهم از آن برخوردار باشد تا بتواند در مقابل ادعایی که برخلاف فرض برائت، علیه او مطرح شده است از خود دفاع کند به طوری‌که «دفاع از منافع جامعه نباید منجر به نادیده گرفتن حقوق متهمان گردد و به این سبب مقررات آئین دادرسی کیفری باید به گونه‌ای تنظیم شود که علاوه بر رعایت حقوق جامعه، بی‌گناه را نیز در اثبات بی‌گناهی خود یاری کند.» ۲ - حقوق متهم در اسناد بین المللی و منطقهایدر اعلامیه جهانی حقوق بشر به مواردی از قبیل منع تبعیض (ماده۲) [۱]
میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، ماده۲.
تساوی در برابر قانون (ماده۷) [۲]
میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، ماده ۷.
منع شکنجه و حق برخورداری از دادگاه مستقل و بی‌طرف و برخورداری از محاکمه منصفانه و علنی (ماده۱۰) [۳]
میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، ماده ۱۰.
اشاره شده است که جزء حقوق همه انسان‌ها و نیز متهم می‌باشد. ولی در ماده ۱۴ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی (۱۹۶۶) که دولت ایران با تصویب قوه مقننه در تاریخ ۱۷/۲/۱۳۵۴ به آن پیوسته است حقوق متهمان به‌طور ویژه و با صراحت و جامعیت بیشتری بیان شده است. [۴]
میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، ماده ۱۴.
طبق ماده مذکور حقوق متهم عبارتند از: ۱: حق برخورداری از دادخواهی منصفانه و علنی در دادگاه مستقل و بی‌طرف؛ ۲: حق برخورداری از فرض بی‌گناهی؛ ۳: در اسرع وقت به زبانی که او می‌فهمد از نوع و علل اتهامی که به او نسبت داده می‌شود مطلع شود؛ ۴: وقت و تسهیلات کافی برای تهیه دفاع از خود و ارتباط با وکیل منتخب خود داشته باشد؛ ۵: بدون تاخیر موجه درباره او قضاوت شود؛ ۶: در دادگاه حضور یابد و از خود دفاع کند، حق داشتن وکیل به او اطلاع داده شود و در صورت اقتضاء وکیل تسخیری برای او تعیین شود؛ ۷: از شهودی که علیه او شهادت می‌دهند بتواند سوال کند، حق داشته باشد شهود او احضار و مورد سوال و تحقیق واقع شوند؛ ۸: حق داشتن مترجم مجانی؛ ۹: مجبور به اعتراف بر علیه خود نشود؛ ۱۰: افرادی که از لحاظ قانون جزا بالغ نیستند از آئین دادرسی مناسب برخوردار شوند؛ ۳ - حقوق متهم در قوانین ایرانقانون اساسی ایران در اصول ۳۲، ۳۵، ۳۷، ۳۸، ۳۹ به موارد مهمی از حقوق متهم اشاره کرده است که به ترتیب اصول یاد شده عبارتند از: ۱: منع دستگیری خودسرانه، تفهیم اتهام کتبی بلافاصله پس از بازداشت و ارسال پرونده مقدماتی ظرف حداکثر ۲۴ ساعت نزد مقام قضایی صالح؛ ۲: حق برخورداری از معاضدت وکیل در مرحله دادگاه؛ ۳: برخورداری از اصل برائت؛ ۴: منع شکنجه برای گرفتن اقرار و فاقد ارزش و اعتبار بودن چنین اقراری؛ ۵: برخورد انسانی و منع هتک حرمت و حیثیت متهمی که دستگیر یا بازداشت شده است؛ علاوه بر موارد مذکور در قانون اساسی، قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری (۱۳۷۸) حقوق زیر را برای متهم به رسمیت شناخته است. ۱: قابل تجدید نظر بودن قرار بازداشت متهم (ماده۳۳) و قابل اعتراض بودن قرار بازداشت و تشدید تامین صادر شده از سوی مقام تحقیق (بند ۲ شق ن ماده ۳ قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب با اصلاحات بعدی)؛ [۵]
قانون آئین دادرسی کیفری، ماده۳۳.
۲: حق سکوت و امتناع از پاسخ‌دهی (مواد ۱۲۹ و ۱۹۷)؛ [۶]
قانون آئین دادرسی کیفری، مواد ۱۲۹ و ۱۹۷.
۳: منع جلب متهم و تفتیش منازل و اماکن در شب مگر در موارد فوریت و ضرورت (موارد ۱۲۱ و ۱۰۰)؛ [۷]
قانون آئین دادرسی کیفری، موارد ۱۲۱ و ۱۰۰.
۴: امکان همراه داشتن یک نفر وکیل در مرحله تحقیقات (ماده ۱۲۸)؛ [۸]
قانون آئین دادرسی کیفری، ماده ۱۲۸.
۵: امکان جرح شهود (ماده ۱۶۸) [۹]
قانون آئین دادرسی کیفری، ماده ۱۶۸.
حق درخواست مواجهه شهود و امکان سوال از آنان در مرحله دادگاه (مواد ۱۹۹ و ۱۹۶) [۱۰]
قانون آئین دادرسی کیفری، ماده ۱۹۶-۱۹۹.
تکلیف دادگاه مبنی بر اعلام به متهم که آیا سوالی از شاهد طرف مقابل دارد؟ (ماده ۱۹۸)؛ [۱۱]
قانون آئین دادرسی کیفری، ماده ۱۹۸.
۶: برخورداری از محاکمه علنی در مرحله دادگاه مگر در موارد استثنایی (ماده ۱۸۸)؛ [۱۲]
قانون آئین دادرسی کیفری، ماده ۱۸۸.
۷: امکان انتشار برائت متهم در جراید کثیرالانتشار (ماده ۱۹۸)؛ [۱۳]
قانون آئین دادرسی کیفری، ماده ۱۹۸.
۸: به موجب بند ۵ قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب اردیبهشت ۱۳۸۳ فرد به محض دستگیری باید بتواند مراتب دستگیری و حضور خود در کلانتری، بازداشتگاه و غیره را به اطلاع خانواده خود برساند. [۱۴]
آشوری، محمد، آئین دادرسی کیفری، تهران، سمت، ۱۳۸۳، چاپ هشتم، ج۱، ص۱۱.
[۱۵]
امیر‌ارجمند، اردشیر، مجموعه اسناد بین‌المللی حقوق بشر، تهران، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۶، چاپ دوم، ج۱، ص۷۱ به بعد.
[۱۶]
قانون آئین دادرسی کیفری.
۴ - پانویس
۵ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حقوق متهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۶/۱۹. |